Och, Boże Narodzenie! Któż nie lubi tej atmosfery? Tradycje związane ze świętami są dla Polaków bardzo ważne, dlatego dzisiaj opowiemy Wam o tym, jak wygląda polskie Boże Narodzenie, bez czego nie wyobrażamy sobie Wigilii i jak przygotować się do prawdziwie polskich świąt.

Dlaczego święta są dla nas tak ważne?

Z punktu widzenia religii chrześcijańskiej najważniejszymi świętami w roku jest Wielkanoc, jednak to z Bożym Narodzeniem wiąże się najwięcej tradycji, przygotowań i radosnego oczekiwania.

Wpływ na to ma na pewno magiczna aura, jaką niosą ze sobą świąteczne zwyczaje. Migoczące światełka, pachnący piernikiem dom i piosenki z dzwoneczkami skutecznie rozświetlają mrok polskiej zimy. Boże Narodzenie jest wyjątkowo lubiane przez dzieci cieszące się na ubieranie choinki i wyczekujące prezentów. Jednak w Polsce to Wigilia i towarzyszące jej tradycje sprawiają, że jest to najbardziej magiczny, intymny i rodzinny dzień w roku.

Ile trwają polskie święta?

Dla obcokrajowców zaskakujący jest fakt, że Boże Narodzenie trwa w Polsce aż 3 dni! Wszystko zaczyna się 24 grudnia wieczorem, a wielkie świętowanie kończy się dopiero 26 grudnia.

24 grudnia, Wigilia

Wigilia jest dla wielu Polaków najważniejszym dniem (a właściwie wieczorem) w całym roku. Siadamy wtedy do stołu z najbliższą rodziną, dzielimy się opłatkiem, jemy przygotowane specjalnie na ten dzień potrawy, obdarowujemy się prezentami. Nasza kolacja wigilijna jest naprawdę wyjątkowa. Dlaczego? O tym opowiemy za chwilę.

Ważne! Wigilia nie jest ustawowo dniem wolnym od pracy, ale większość z nas pracuje krócej (również sklepy i galerie zamykają się wcześniej). Wielu z nas bierze tego dnia wolne w pracy, aby oddać się przygotowaniom do kolacji, dlatego lepiej nie zostawiaj na ten dzień niczego ważnego do załatwienia, bo głowami wszyscy jesteśmy już przy wigilijnym stole.

25 grudnia, Pierwszy Dzień Świąt

Boże Narodzenie przypada na 25 grudnia, a ten dzień nazywany Pierwszym Dniem Świąt. Tego dnia spotykamy się zwykle ze swoimi rodzinami, jemy świąteczny obiad, który często przeciąga się też do kolacji. 25 grudnia jest oczywiściem dniem wolnym od pracy.

26 grudnia, Drugi Dzień Świąt

26 grudnia to również święto oraz kolejny dzień wolny od pracy. Spędzamy go zwykle w domu z najbliższą rodziną oglądając filmy, grając w planszówki, dojadając świąteczne smakołyki i żałując, że skusiliśmy się na tego ostatniego pieroga…

Mikołajki

Zanim na dobre rozpocznie się w Polsce bożonarodzeniowe szaleństwo, początkiem grudnia obchodzimy jeszcze jedno święto, ważne szczególnie dla dzieci. To Dzień Świętego Mikołaja, w Polsce znany jako Mikołajki.

Mikołaj przychodzi tego dnia z drobnymi upominkami i słodyczami do wszystkich grzecznych dzieci. Zgodnie z tradycją, niegrzecznym powinien przynieść bryłkę węgla. 

Święty Mikołaj, którego wspominamy 6 grudnia, był biskupem. Wsławił się on pomaganiem najuboższym i niewiele miał wspólnego z aktualnym wizerunkiem popkulturowego Santa Claus, który teraz znacznie częściej pojawia się w masowym przekazie.

Bożonarodzeniowe tradycje

Pora, abyś poznał najważniejsze tradycje, bez których nie wyobrażamy sobie świątecznego czasu w Polsce.

• 

Adwent

Adwent to czas radosnego oczekiwania, którzy poprzedza nadejście Bożego Narodzenia. Trwa cztery niedziele przed świętami, a jego symbolem jest wieniec z czterema świecami: każdej kolejnej niedzieli adwentu zapalana jest kolejna świeca. 

Na początku adwentu dzieci zostają obdarowane kalendarzem adwentowym, który pomaga im odliczać dni do świąt. W okienkach ponumerowanych od 1 do 24 grudnia kryją się czekoladki. Każdego dnia można otworzyć tylko jedno okienko i zjeść tylko jedną czekoladkę – i tak aż do Wigilii.

W czasie adwentu w kościołach odbywają się też specjalnie organizowane wieczorne lub poranne msze, zwane roratami. Uczestniczące w nich dzieci przychodzą do kościoła z zapalonymi latarenkami, które tworzą naprawdę magiczny klimat.

Pierniki

Świątecznym smakołykom poświęcimy tutaj znacznie więcej miejsca, ale pozwól, że teraz wspomnimy o piernikach. Te korzenne ciasteczka powinny być przygotowane (a nawet upieczone) kilka tygodni przed świętami, jako iż najlepsze są takie, które miały czas, by dojrzeć. Wtedy stają się miękkie i są po prostu smaczniejsze. 

Większość z nas wciąż pieczenie je samodzielnie w domu. Jest to wielka frajda szczególnie dla dzieciaków, które pomagają w ich wycinaniu i dekorowaniu. Najpiękniejsze pierniki są później wieszane na choince lub wręczane jako prezent rodzinie i przyjaciołom.

Choinka

Choinka to obowiązkowy punkt dekoracji każdego domu. Tradycyjnie żywa, powinna być ubrana dopiero w wigilijny poranek. Zielone drzewko nie jest jednak polską tradycją. Zwyczaj ten przyszedł do nas z Niemiec na przełomie XVIII i XIX wieku. Wcześniej polskie domy dekorowane były gałązkami drzew iglastych lub jemioły, które wieszało się pod sufitem. Aktualnie trudno nam wyobrazić sobie świąteczne dekoracje bez pięknie ubranej choinki w centralnym punkcie domu.

Dekoracje

Mimo iż sama choinka ubierana jest dość późno, inne dekoracje i światełka zaczynają migać na ciemnym zimowym niebie znacznie wcześniej, bo już z początkiem grudnia. Pierwsze dekoracje pojawiają się na ulicach i placach miast już nawet w listopadzie. Z biegiem grudniowych dni coraz więcej balkonów, tarasów i przydomowych ogródków zostaje udekorowanych sznurami kolorowych lampek. 

Dekoracje, tak samo jak choinka, zostają z nami najpóźniej do 2 lutego, kiedy to Święto Ofiarowania Pańskiego oficjalnie kończy okres Bożego Narodzenia.

• 

Kolędy

Kolędy to tradycyjne bożonarodzeniowe pieśni. Ich bohaterami są najczęściej Dzieciątko Jezus, Maryja i Józef, ale też Pasterze i Aniołowie. Śpiewa się je od Wigilii do 2 lutego i najczęściej można usłyszeć je w kościele. W domach zazwyczaj śpiewa się je przy wigilijnym stole po kolacji, ale musimy niestety przyznać, że ta tradycja jest coraz rzadziej celebrowana.

Najpopularniejsze kolędy to “Cicha noc” (polska wersja “Silent Night”), “Gloria In Excelsis Deo” czy “Lulajże Jezuniu”. Wszystkie z nich można łatwo wyszukać na YouTube.

Jak wygląda polska Wigilia?

Wróćmy zatem do 24 grudnia. Wigilia to bardzo wyjątkowy i ważny dla nas wieczór. Wierzymy, że kolacja wigilijna nie powinna być jedzona w samotności, dlatego duże polskie miasta organizują publiczne spotkania, podczas których każdy w potrzebie może zjeść ciepły, wigilijny posiłek. Na naszych wigilijnych stołach nie może z kolei zabraknąć dodatkowego talerza dla niespodziewanego gościa. 

Zgodnie z tradycją pod wigilijnym obrusem powinno się znaleźć trochę siana, które symbolizuje biedę, w jakiej narodził się Jezus. Do kolacji zasiadamy umownie po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdki, a przed jedzeniem czytamy Biblię – fragment ewangelii o narodzinach Jezusa. Potem dzielimy się opłatkiem i wymieniamy bardzo osobistymi życzeniami z każdym uczestnikiem kolacji. Dopiero teraz możemy zasiąść do kolacji.

Pozwól, że opowiemy Ci więcej o opłatku: jest to rodzaj cienkiego, białego wafelka z motywami świątecznymi, który kupujemy specjalnie na tę okazję. Osoby składające sobie wzajemnie życzenia powinny odłamać kawałek opłatka drugiej osoby na znak pojednania. To bardzo intymny i magiczny moment wieczoru, ale potem jest już mniej formalnie: siadamy do stołu, jemy, rozmawiamy, słuchamy kolęd, wymieniamy się prezentami, które wcześniej kładzie się pod choinką. 

Ci, którzy wytrwają do północy, idą na specjalną świąteczną mszę, zwaną pasterką. W pasterce uczestniczą całe rodziny, często z małymi dziećmi. Tej nocy nawet one mogą nie kłaść się wcześniej do łóżka.

Z Wigilią związana jest jeszcze jedna tradycja: wierzymy, że o północy zwierzęta przemawiają ludzkim głosem 🙂

• 

Wigilijne potrawy

Tradycja świątecznych potraw jest w Polsce bardzo silna i wymaga, by było ich 12. Ich rodzaj może oczywiście różnić się nieznacznie w każdym domu, ale jest kilka klasyków, które zawsze znajdują się wigilijnym stole. Co ważne, tego dnia nie jemy mięsa, ale ryby.

Pierwszym daniem, które zwykle podajemy, jest zupa: grzybowa lub barszcz z uszkami. Uszka to niewielkie pierożki z grzybowym farszem, które wielu z nas przygotowuje tylko na ten jeden dzień w roku. Inne popularne zupy to żurek czy zupa rybna.

Wigilijna kolacja nie może odbyć się też bez karpia – najczęściej w wersji panierowanych i smażonych na złoto kawałków, ale też serwowanego na zimno w galarecie. Innymi jedzonymi przez nas tego wieczoru rybami są sandacz, łosoś, dorsz. Wielu Polaków nie wyobraża sobie też świąt bez śledzia (czy to serwowanego w oleju czy w śmietanowym sosie) oraz kapusty kiszonej gotowanej z grzybami czy grochem.

Kolejnym klasykiem są pierogi faszerowane grzybami, kapustą kiszoną lub miksem obu tych dodatków. Niektóre rodziny serwują też gołąbki – tego dnia w wersji bezmięsnej, z ryżem czy kaszą i oczywiście grzybami.

Jeśli chodzi o napoje, tradycyjnie do picia podaje się słodki kompot z suszonych i wędzonych owoców: gruszek, jabłek, śliwek, moreli. Kompot z suszu podaje się na ciepło lub na zimno, a przez charakterystyczny smak wędzonych owoców albo się go kocha, albo nienawidzi.

• 

Świąteczne ciasta i słodkości

Żadne polskie świętowanie nie może się obyć bez domowego sernika, a każda rodzina ma na niego swój “najlepszy”, sprawdzony przepis. Na Boże Narodzenie przygotowujemy jednak też inne typowe ciasta i słodkości.

Najpopularniejsze to te na bazie maku: kutia i makówki. Kutię przygotowuje się z gotowanej pszenicy i maku z dodatkiem bakalii i miodu. W makówkach masa i dodatki są podobne, ale ziarna pszenicy zastępuje się słodką chałką namoczoną w mleku. Inne popularne desery z makiem to makowce i inne ciasta we wszystkich możliwych kształtach i formach.

Jak już wspomnieliśmy, tradycyjnymi świątecznymi ciasteczkami są korzenne pierniczki. Zgodnie z tradycją ciasto na nie powinno zostać przygotowane już 4-6 tygodni wcześniej, aby mogło odpowiednio dojrzeć.

• 

• 

Jak zmieniają się świąteczne tradycje w Polsce?

Boże Narodzenie, mimo iż bardzo ważne dla zdecydowanej większości Polaków, jest troszkę inaczej świętowane w każdym domu. Większość tradycji przekazywane jest w rodzinie z pokolenia na pokolenie, ale część z nich zamiera lub ulega zmianie pod wpływem trendów, które docierają do nas z innych stron świata. 

Jakie tradycje zmieniły się najbardziej?

• coraz mniej osób czeka z ubieraniem choinki aż do Wigilii. Udekorowanie swojego drzewka jest szczególnie ważne dla dzieci, które widzą choinki i świąteczne dekoracje w szkole, przedszkolu czy innych miejscach publicznych już końcem listopada. Coraz wcześniej też pojawiają się świąteczne ekspozycje w sklepach. To, co dzieje się w ostatnich latach, jest już szaleństwem;
• coraz mniej osób śpiewa tradycyjne polskie kolędy. Popularne stały się zachodnie, anglojęzyczne i okołoświąteczne piosenki z dzwoneczkami, a kolędy usłyszymy w radio w Wigilię, może w Pierwszy Dzień Świąt;
• zgodnie z tradycją, prezenty w Wigilię przynosiło nam pod choinkę Dzieciątko, Aniołek lub Gwiazdor. Teraz coraz częściej przynosi je Mikołaj – oczywiście ten podobny do amerykańskiego Santa Claus, nie do naszego skromnego biskupa;
• zmieniają się też nasze kulinarne tradycje: coraz częściej karpia zastępują inne ryby, a my nie lepimy uszek i pierogów sami, ale zamawiamy je z dostawą do domu;
• święta, mimo iż magiczne, mogą być też męczące, dlatego coraz więcej osób decyduje się wykorzystać wolne dni i wyjechać na narty lub w cieplejsze kierunki. Cóż, nie wszyscy lubią spędzać swój czas wolny w gwarnym otoczeniu rodziny 😉

• 

---

Nieważne, co będziemy nucić przy stole, czy pojawi się na nim karp i czy na pewno umyjemy wszystkie okna. Boże Narodzenie powinno być czasem radości, spokoju i spotkań z tymi, na których zależy nam najbardziej. I mamy nadzieję, że takie właśnie będą też Twoje święta!

Aha! Najważniejsza porada! Jeśli przyjdzie Ci spędzić święta w polskim domu, pamiętaj o dwóch rzeczach: lepiej załóż spodnie z gumką i nigdy (NIGDY!) nie waż się odmówić dodatkowej porcji sernika.

Wesołych Świąt!